TANZİMAT GAZETECİLİĞİ

TANZİMAT'A DOĞRU

Kanuni Sultan Süleyman döneminde, Fransa'ya Osmanlı devleti yardım etmiştir. Böylelikle Türk-Fransız dostuluğu başlamış ve Fransız kültürünün Osmanlıda yayılmasına neden oluşturmuştur.

Tanzimat Edebiyatı, Şinasi'nin Tercümal-i Ahval gazetesini çıkarmasıyla başlar. Abdülmecit döneminde Mustafa Reşit Paşa'nın Gülhane Park'ında okuduğu ''Tanzimat Fermanı''(3 Kasım 1839'da) ile siyasi hayatımızda, sosyal hayatımızda ve bu dönemde batının etkisinde kalan edebiyatamızada yeni bir dönem başlatmıştır. Bu ferman, Avrupadaki gelişmişliğin Osmanlıya da girmesi içeriklidir. Bu Yenilikler; genel olarak siyaset, idare, ve eğitim alanlarındadır.

Tanzimat ile birlikte batıdan bir çok düzyazı (nesir) türü (tiyatro, gazete, roman, çeviri vb.) edebiyatımıza girmiştir. Bu dönem yazarları edebiyat ile halkı eğitmeyi ve halka yapılan zulümleri (baskıları) ortadan kaldırmayı amaçlamışlardır. Eserlerini yalın dil ile yazılmışlardır (amaç; halkı bilinçlendirmek olduğundan eserler herkesce anlaşılabilir olması gerekir). Konu olarak vatan sevgisi, millet sevgisi, hürriyet kavramı, ve halk kavramı işlenmiştir.

TANZİMAT GAZETECİLİĞİ

Gazeteler her gün milyarlarca insanın okuyup üzerinde tartıştıkları yerel ya da ulusal haberlerin içinde bulunduğu yazıların toplandığı ve yayınlandığı yerlerdir.

Tanzimat döneminde düşünce, bilgi ya da fikrin kamuoyuna duyrulması için gazetelerden daha iyi bir araç yoktu. Bir çok kişinin fikirlerini belirtmesi yüzünden her ne kadar kısa süreli sürdürülmüş olsalar da o dönemde insanların bir çok konuda bilgilendirmiştir ve böylelikle istenilen amaca da ulaşılmıştır.

Gazeteler halkı bilgilendirmenin yanı sıra bir çok yeni edebi türlünde (Makale, fıkra, haber, röportaj, sohbet, mülakat, anı, gezi, şiir, inceleme vb.) edebiyatımıza girmesinde ve gelişmesinde etkili olmuşlardır.

Bu dönem gazetelerinin iki görevi vardır. Birincisi Padişahın isteklerini ve görüşlerini halka iletmektir. İkincisi ise halkı, siyasi ve gündemdeki olaylar hakkında bilgilendirmektir. Bu yüzden gazetelerde ikiye ayrılmıştır:

1. Resmi Gazeteler
2. Özel Gazeteler

Resmi gazeteler, Padişahın yurt içinde kamoyu oluşturması, imparatorluktaki gelişmeleri ve değişiklikleri batı dünyasına duyurmak, resmi duyuruların ve kabul edilen yasaların halk tarafından duyulmasını (öğrenilmesini) sağlamak için çıkarılmıştır. Makale içerikleri devletin görüşleri doğrultusundadır.

Özel gazeteler, devletten bağımsız kişilerce çıkarılan, fertlerin düşünce ve ihtiyaçlarını belirtmesinde etkili olan ve haberi ön plana çıkaran gazetelerdir. Bir övgü gazetesi değil, düşünce ve tartışma gazetesidir. Bu tür gazetelerde toplumdaki aksaklıklar ön plana çıkarılmış ve siyasi eleştiriler yapılmıştır.

TANZİMAT DÖNEMİNDE ÇIKARILAN GAZETELER

I-TAKVİM-İ VEKÂYİ ( 1831) (Olayların Takvimi)

1. İlk Türkçe gazetedir.
2. Resmi gazetedir.
3. Dönemin padişahı II. Mahmut'tur ve gazete padişah desteklidir.
4. Ülkede kamoyu oluşturmak hedeflenmiştir.
5. Arapça, Ermenice,Farsça, Fransızca, ve Rumca dillerinde basılmıştır.
6. Resmi ilanların yanında yurt içi ve yur dışındaki haberlere yer verilmiştir.

II-CERİDE-İ HAVADİS( 1840) (Olayların Gazetesi)

1. İlk özel Türkçe gazetesidir.
2. Devletten yardım almıştır. Bu nedenle yarı resmi bir yapıya sahiptir.
3. William Churchill adında bir İngiliz tarafından çıkarılmıştır (1840).
4. Sadece haber içeriklidir.
5. İlk kez bu gazete ilanlara yer vermiştir. ilk ölüm ilanları bu gazetede yer almıştır.

III- TERCÜMAN-I AHVAL(1860) (Durumların Tercumanı)

1. İlk özel Türkçe gazetedir.
2. Tanzimat edebiyatının başlangıcı sayılmıştır.
3. Agah Efendi ve Şinasi tarafından çıkarılmıştır.
4. Bu gazete ilk özel gazete olmasından dolayı gazetecilik yönünden, Tanzimat edebiyatını başlatmasından dolayı ise edebiyat yönünden çok önemli bir yere sahiptir.
5. Özel bir gazete olduğu için övgü gazetesi kesinlikle olmamıştır. Düşünme ve olayları eleştirme gazetesi olduğundan halkın sorunlarını da dile getirmiştir.
6. Tefrika ilk bu gazetede yer almıştır.
7. İlk kez edebi eserlerin yayımlandığı gazetedir.
8. İlk yazılı tiyatro olan Şinasi'nin Şair Evlenmesi de (1860) tefrikalar (bölüm bölüm ayırıp her gün bir kısmını yayınlamak. ''Devamı yarın'' gibi) şekline yayınlamıştır.

IV- TASVİR-İ EFKÂR( 1862) (Fikirlerin Tasviri)

1. Şinasi’nin çıkardığı bir gazetedir.
2. İlk sayıdaki giriş bölümünde gazetenin amacının haber vermek, halkın kendi özgürlüğü için düşünmeyi, kendi sorunları üzerinde durmayı, öğretmek olduğu belirtilmiştir.
3. Padişaha övgüler yağdırmayı bırakmıştır.
4. Şinasi'den sonra gazetenin başına Namık Kemal geçmiştir.
5. Namık Kemal de Avrupa ya gidince gazetenin başına Recaizade Mahmut Ekrem geçmiştir.
6. Okuyucuların mektuplarını ve fikirlerini gazetede yayınlamışlardır.

Bu gazetelerin yanında bir çok gazete daha yayınlanmıştır;

Muhbir: Ali Suavi (1866-1867) ,Hürriyet: Ziya Paşa (1868–1870), İbret: Namık Kemal (1871), Diyojen: ilk mizahi dergi, Teodor Kasap (870), Devir: Ahmet Mithat (1872) Bedir: Ahmet Mithat (1872), Tercüman-ı Hakikat: Ahmet Mithat (1878), Hadika: Namık Kemal (1872), Sıraç: Ahmet Mithat (1873), Basiret: Namık Kemal ve Ziya Paşa (1869), Sabah: Şemsettin Sami (1876), Vakit: Ahmet Mithat (1875)

Sonuç olarak, Tanzimat ile birlikte Batıdan alınan edebi türler edebiyatımıza başarıyla uygulanmıştır. Basın ve yayın hayatının ilk adımları bu dönemde atılmıştır.